معنا و تفسیر فرموده خدا « وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِهِ فَصَلّی »

«عَن عُبَیدِ اللهِ بنِ عَبدِاللهِ الدِّهقانَ قالَ: دَخَلتُ عَلی اَبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام فقالَ لی :ما مَعنی قولِهِ « وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِهِ فَصَلّی [1] »

 قُلتُ: کُلَّما ذَکَرَ اِسمَ رَبِّهِ قامَ فَصَلّی.

 فَقالَ لی :لَقَد کَلَّفَ اللهٌ عزوجل هذا شطَطاً.

 فَقُلتُ :جُعِلتُ فِداکَ فَکَیفَ هُوَ؟

 فَقالَ: کَلُّما ذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ»[2].

از عبید الله بن عبدالله دهقان روایت‌شده است که گفت: بر امام رضا علیه السلام وارد شدم.

امام رضا به من فرمود: معنای قول خدای متعال (ذکر اسم ربه فصلی) چیست؟

گفتم: یعنی هرگاه اسم پروردگارش را برد، برخیزد و نماز بخواند.

امام رضا به من فرمود: در این صورت خداوند متعال تکلیف به یک امر شاقی کرده است) تکلیف به چیزی کرده که خارج از توان انسان است(.

گفتم: فدایت گردم پس معنایش چیست؟

امام رضا فرمود: هر موقعی که نام پروردگارش را برد، بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد.

[1] سوره اعلی، آیه 15.

[2] وسائل الشیعه حر عاملی، ج4، ص1217، ح9113.

رفیق پیامبر در بهشت اعلی

ابن مغیره، روایتی را از امام رضا علیه السلام نقل کرده است که در آن روایت امام رضا علیه السلام صلواتی را بیان فرموده ­اند (ما آن صلوات را در فایده ششم بیان کردیم به آنجا مراجعه شود) که از اسرار آل محمد «علیهم صلوات الله» شمرده ­اند و سپس بیان داشته ­اند که هر کس آن صلوات را سه بار در بامداد و سه بار در شامگاه بفرستد، آثار و برکاتی دارد، که یکی از آن آثار و برکات این است که فرستنده آن صلوات از دوستان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در بهشت اعلی خواهد بود.[1]

[1]. شیخصدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،ص334.

صلوات و کفّاره ی گناهان

«عَنِ الرِّضا علیه السلام اَنَّهُ قالَ: مَن لَم یقدِر عَلی ما یکَفّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلیکثِر مِنَ الصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاِنَّها تَهدِم الذُّنُوبَ هَدماً».[1]

از امام رضا علیه السلام روایت‌ شده است که آن حضرت فرمود: کسی که قادر بر کفاره گناهانش نیست. فراوان بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد. زیرا صلوات گناهان را منهدم می‌کند.

غالباً تعبیر به انهدام درجایی به کار می­ رود که هم زود و هم کلاً نابود می‌شود. مثل بمب که به‌ یک‌باره و خیلی سریع همه‌ چیز را از بین می ­برد. در اینجاها واژه انهدام به کار می رود. و لذا گفته می‌شود که بمب فلان ساختمان یا فلان چیز را منهدم کرد. یعنی هم سریع و هم همه‌چیز را از بین برد.

امام رضا علیه السلام هم در این روایت از واژه انهدام استفاده فرموده اند. یعنی صلوات چیزی است که هم سریع و هم همه­ ی گناهان را از بین می برد.

[1].حکیم هندی، الصلوات مفتاح حل المشکلات،ص38، به نقل از مستدرک الوسائل نوری،ج7،ص194، باب 34.

صلوات و استجابت ۶۰ حاجت

«عَن مُحَمَّدَ بنِ الفُضَیل، عَن اَبی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام قاَل: قالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم مَن صَلّی عَلَی یومَ الجُمُعَةِ مِاةَ مَرَّةٍ، قَضَی اللهُ لَهُ سِتّین حاجَةً ثَلاثوُن مُنها لِلدُّنیا وَ ثَلاثُونَ لِلآخِرةَ».[1]

محمد بن فضیل از امام رضا علیه السلام نقل می­ نماید که آن حضرت فرمود: که رسول خدا فرمودند: کسی که در روز جمعه صدبار بر من صلوات بفرستد، خداوند شصت حاجت او را برآورده می­ نماید: سی حاجت مربوط به دنیا و سی حاجت مربوط به آخرت.

مرحوم میرزا محمدتقی موسوی اصفهانی در کتاب آئین جمعه روایتی را از مرحوم علامه مجلسی نقل می‌کند که در آن روایت در آخر صلوات قید "و عجل فرجهم" را آورده است.

روایت از این‌ قرار است که هر کس در روز جمعه صد مرتبه بگوید: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم» حق‌تعالی شصت حاجت او را روا می­ فرماید. سی حاجت از حوائج دنیا و سی حاجت از حوائج آخرت.[2]

[1]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،ص334.

[2]. آئین جمعه، موسوی اصفهانی،ص449، به نقل از بحارالانوار،ج89،ص464،ح 52.

صلوات حافظ صورت از حرارت جهنم

«عَنِ الصَّباحِ بنِ سِیابَةَ، عَن ابی‌عبدالله علیه السلام قالَ: اَلا اُعَلِّمُک شَیئاً یقِی اللهُ بهَ وَجهَکَ مِن حَرِّ جَهَنَّمَ؟

قالَ: قُلتُ: بَلی. قالَ: قُل بَعدَ الفَجرِ: اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. مِأةَ مَرَّةٍ، یقی اللهُ بِهِ وَجهَکَ مِن حَرّ جَهَنَّمَ».[1]

صباح بن سیابه از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت از من پرسیدند نمی­ خواهی چیزی یاد بدهم که خداوند به‌وسیله آن صورتت را از حرارت جهنم حفظ کند؟

عرض کردم: چرا ؟

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: بعد از طلوع فجر صدبار بگو اللهم صل علی محمد و آل محمد. تا خداوند متعال صورتت را از حرارت جهنم حفظ نماید.

«فی فِقهِ الرِّضا علیه السلام: مَن صَلّی عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ مِأةَ مَرَّةٍ بَینَ رَکعَتَی الفَجرِ وَ رَکَعتَی الغَداةِ وَقتی اللهُ وَجهَهُ حَرَّ النّارِ».[2]

در فقه الرضا علیه السلام روایت‌شده است که: کسی که بر محمد و آل محمد بین نماز شب و نماز صبح صد مرتبه صلوات بفرستد خداوند صورتش را از حرارت جهنم نگه می­دارد و حفظ می‌کند.

[1]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال،ص334.

[2].حکیم هندی، الصلوات مفتاححل المشکلات،ص85، به نقل از فقه الرضا،ص139،ص139، باب1، ال صلاة الیل.

صلواتی که از اسرار آل محمد است

«عَن اِبنِ المُغیرةِ قالَ: سَمِعتُ اَباالحَسَن الرِّضا(ع) یقُولُ:

...وَ مِن سر آلِ مُحَمَّدٍ فِی الصَّلاةَ عَلَی النَّبِی وَ آلِهِ...فَاِنَّ مَن صَلَّی عَلَی النَّبِی بِهذهِ الصَّلَواتِ، هُدمَت ذُنُوبُهُ وَ مُحِیت خطایاهُ وَ دامَ سُرُورهُ و استُجیبَ دُعاؤُهُ وَاُعطِی أمَلُهُ وَ بُسِطَ لَهُ فی رِزقِهِ وَ اُعینَ عَلی عَدُوّهِ وَ هُیئی لَهُ سَبَبُ اَنواعِ الخَیر وَ یجعَلُ مِن رَفقاء نَبِیهِ فِی الجِنانِ الأعلی. یقُو لُهُن ثَلَاثَ مَرّاتٍ غُدوَةً وَثَلاثَ مَراتٍ عَشِیهً».[1]

ابن مغیره می‌گوید: از امام رضا علیه السلام شنیدم که فرمود: و یکی از اسرار آل محمد در صلوات بر پیامبر و آل او این صلوات است:

«اَللّهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الاَوّلینَ، وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی الآخرینَ، وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ فِی المَلَاء الاَعلی، وَ صَلَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فِی المُرسَلینَ، اَللّهُمَّ اَعطِ مُحَمَّداً الوَسیلَةَ وَ الشَّرفَ وَالفَضیلَةَ وَالدّرَجَةً الکَبیرَةَ، اللَّهمَّ اِنّی آمَنتُ بِمُحَمَّدٍ وَ لم اَرَهُ فَلاتَحرِمنی یومَ القیامَةَ رُؤیتَهُ وَ ارزقُنی صُحبَتَهُ وَ تَوَ فَّنی عَلی مِلّتِهِ وَ اسقِنی مِن حَوضِهِ مَشرَباً رَویاً سائِغاً هَینئاً لا اَظماًبعدهُ اَبَداً اِنّکَ عَلی کُلِّ شَیئی قَدیرٌ اَللّهُمَّ کَما آمَنتُ بِمُحَمَّدٍ وَ لَم اَرَهُ فَعَرِّ فنی فِی الجِنان وَجهَهُ اَللّهُمَّ بَلّغِ رُوحَ مُحَمَّدٍ عَنّی تَحِیةً کثیرَةً وَ سَلامّا».

امام رضا علیه السلام در ادامه می­ فرماید: بی ­تردید، کسی که سه بار در بامداد و سه بار در شامگاه این‌گونه صلوات بفرستد، گناهانش از بین رفته و خطاهایش محو می­گردد، سرورش دوام یافته و دعایش مستجاب می‌شود به آرزویش رسیده و رزقش زیاد می­گردد، در مقابل دشمنش یاری گردیده، اسباب همه خیرها برایش مهیا شده و از دوستان پیامبرش در بهشت­ های اعلی قرار داده می‌شود.

لازم به ذکر است با توجه به اینکه امام رضا علیه السلام در روایت مذکور فرمود کسی که این صلوات را بفرستد گناهانش از بین می­رود و خطاهایش محو می­گردد. این سؤال ممکن است پیش آید که آیا بین گناه و خطا فرق است. فرق این دو چیست.

راغب در باب خطا چنین می‌گوید: خطا سه گونه است:

1 ـ عمل زشت که عمداً انجام گیرد. این نوع گناه و ذنب قابل عقوبت است و گاهی از این نوع گناه به خطا بر وزن ندا با کسر [خاء] تعبیر می‌شود مانند آیه 31 سوره اسراء:
«ولاتَقتُلوا أولادَکم خَشیةَ إملاقٍ نحن نَرزُقُهم و إیاکُم إنّ قَتلَهم کان خِطئاً کبیراً»

فرزندان خود را نکشید که کشتن آنان گناه بزرگی است.

و در آیه 81 سوره بقره:

«بَلَى مَن کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»

آری هر که بدی‌ها را کسب کند و خطاهای او وی را احاطه کند آنان اصحاب دوزخ و اهل آتش هستند.

در این آیه منظور از خطیئه به قرینه کلمه نار گناه عمدی است. زیرا آتش به گناه عمدی اختصاص دارد.

2ـ گناه اشتباهی مانند آنکه عمل شایسته را اداره کرده و خلاف آن انجام‌گرفته است؛ مثلاً می­خواست پرنده را شکار کند تیر اشتباهاً به انسان خورده. قرآن از این نوع اعمال به خطای معذور تعبیر کرده است. سوره احزاب آیه 5:

«وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَکِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا»

برای شما جرمی و گناهی در آنجایی که خطا و اشتباه کرده ­اید نیست. همانا گناه در چیزهای عمدی شما است.

علامه طباطبائی در این مورد در ضمن آیه 112 سوره نساء: «وَ مَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا» (کسی خطایی یا گناهی کسب کند) تحقیق علمی دارد که خلاصه آن این است:

خطیئه از اوصافی است که بر اثر کثرت استعمال از موصوفات بی­ نیاز شده، مانند مصیبت که معمولاً وصف و موصوف با هم ذکر می‌شود ولی بعضی وصف‌ها در اثر کثرت استعمال بدون موصوف ذکر می شوند. و وزن فعیل همیشه دلالت دارد بر اینکه وصف به‌صورت ثابت متراکم و مستقر است.

بنابراین «خطیئة» یعنی عملی که (خطا) در آن به‌صورت ثابت متراکم و مستقر درآمده باشد و (خطا) عبارت از فعلی است که بدون قصد واقع‌شده باشد مانند قتل خطا این معنای اصلی کلمه خطاست ولی بعداً وسعت یافته و به اعمالی گفته می‌شود که انسان سالم و عاقل اصولاً قصد انجام دادن آن‌ها را نمی ­کند، به عبارت واضح کارهایی که در شأن انسان عادی و نرمال نباشد و ناگهانی از او سر بزند عرف این‌چنین اعمال را خطا و خطیئه تلقی می‌کند.

پس این معنای وسیع هر معصیت و یا اثر معصیتی از مصادیق خطا است. و «خطیئه» عبارت است. از عمل و یا اثر عملی که مقصود انسان نبوده (که در این صورت معصیت بشمار نمی­ آید) یا اینکه شایسته نبوده که انسان قصد انجام آن را کند، ولیکن با نفسانیت عمداً مرتکب شده است که در این صورت معصیت و یا وبال معصیت به شمار می ­آید.

3ـ کار خلافی را اداره کرده و اشتباهاً عمل زیبا انجام‌ گرفته. می خواسته مسلمانی را بکشد، کافر را کشته است. در این صورت و مورد، اراده مذموم است، زیرا کاشف از سوء سریره است و عمل هم ممدوح نیست. زیرا مقصود نبود.

با توجه به مطالب بیان‌شده گناه عبارت است از عمل زشتی که عمداً انجام گرفته‌شده باشد. ولی خطا عبارت است از عملی که مقصود انسان نبوده است. یا به‌عبارت‌دیگر خطاهای عمدی گناه است ولی خطاهای سهوی گناه نیست بلکه خطا است. در هر صورت هر دو ممدوح نیستند. و لذا در روایت که امام رضا علیه السلام می ­فرمایند صلوات گناهان را از بین می برد و خطاها را محو می‌کند یعنی صلوات هم خطاهای عمدی را که گناه است و هم خطاهای سهوی را از بین می­برد. و الله العالم.

شیخ صدوق، نواب الاعمال و عقاب الاعمال،ص334

صلوات بر امام علی بن موسی‌ الرضا علیه السلام

«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی عَلِی بنِ موسی‌الرضا، الَّذِی ار تَضَیتَهُ وَ رَضیتَ بِهِ مِن شِئتَ مِن خَلقِکَ».

«اَللّهُمَّ وَ کَما جَعَلتَهُ حُجَّةً عَلی خَلقِکَ وَ قائِماً بِأمرِکَ، وَ ناصِراً لِدینِکَ، وَ شاهِداً عَلی عِبادِکَ وَ کَما نَصَحَ لَهُم فِی السِّر وَ العَلانِیةِ، وَ دَعا اِلی سَبیلِکَ بِالحِکمَةِ وَالمَوِعظة الحَسَنَةِ، فَصَلَّ عَلَیهِ اَفضَلَ ما صَلَّیتَ عَلی اَحَدٍ مِن اَولِیائِکَ وَ خِیرَتِکَ مِن خَلقِکَ، اِنَّکَ جَوادٌ کَریمٌ».

خدایا بر علی بن موسی‌الرضا که از او خشنود گشتی و به امامت او برای هر کس از خلقت که خواستی، رضایت دادی، صلوات بفرست.

خدایا از آن روی که او را حجت بر بندگانت و برپادارنده فرمانت و یاور دینت و گواه بر بندگانت قراردادی، و از آن روی که در نهان و آشکار [بندگانت] را نصیحت کرد و با حکمت و اندرز نیکو، به راه تو دعوت کرد، پس برترین صلواتی را که بر هر یک از دوستانت و بهترین آفریدگانت فرستاده ­ای، بر او نیز بفرست. به‌درستی و تحقیق که تو بخشنده ­و بزرگواری.

سیره امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در صلوات فرستادن

الف) سید بن طاووس تعویذی از امام رضا علیه السلام نقل می‌کند که در آن تعویذ آن حضرت این­ چنین صلوات بر محمد و آل محمد می­فرستند.

«... أَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد...»^[1]

خدایا بر محمد و آل محمد صلوات و رحمت فرست.

ب) در دعای مظلوم علیه ظالم امام رضا علیه السلام این­ چنین صلوات بر محمد و آل محمد می­فرستند.

«... وَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ اهل‌بیتهِ عَلَیهِ وَ علیهم السلام...»^[2]

و خدایا بر محمد و اهل‌بیت محمد صلوات و رحمت فرست و بر محمد و آل محمد درود فرست.

ج) سید بن طاووس از سلیمان بن جعفر جعفری روایت کرده که سلیمان بن جعفر می‌گوید من بر امام رضا علیه السلام وارد شدم درحالی‌که آن حضرت در سجدۀ شکر بودند. و دعای مفصلی را در سجده میخواندند که در آخر دعا فرمودند «و صلی‌الله‌عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَجمَعین».^[3]

خدایا صلوات و رحمت بر محمد و ال محمد همگی فرست.

د) رجاء بن ابی ضحاک، که فرمانده مأموران، برای آوردن امام رضا علیه ­السلام به خراسان، در گزارش خود می‌گوید: امام رضا (علیه السلام) هنگام صبح بعد از نماز روی سجاده خود می­نشست و به تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل خدا مشغول می­شد، و به پیامبر خدا و آل او صلوات می­فرستاد تا اینکه خورشید طلوع میکرد.^[4]

هـ) رجاء بن ابی ضحاک باز در گزارشات خود می‌گوید: امام رضا (علیه السلام) وقتی می­خواست دعا کند ابتدا صلوات بر محمد و آل محمد می­فرستاد و سپس دعا می­کرد، و نیز آن حضرت در نماز و غیر نماز خیلی صلوات بر محمد و آل محمد می­فرستاد.^[5]

[1]. سید بن طاووس، مهج الدعوات و منهج العنایات،ص430.

[2]. سید بن طاووس، مهج الدعوات و منهج العنایات،ص444.

[3]. سید بن طاووس، مهج الدعوات و منهج العنایات،ص447.

[4]. بحارالانوارج 49،ص92؛ سیرۀ رضوی،ص19 تا 21.

[5]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا،ج2،ص182، باب 44، فی ذکر اخلاقه الکریمه.